Jongeren en social media
Wanneer we ons verdiepen in het internetgebruik van jongeren, dan zien we daar soms nogal riskante gedragingen, zoals bijvoorbeeld sexting. Dit maakt jongeren behoorlijk kwetsbaar, bijvoorbeeld voor cyberpesten of grooming.
Tijdens de workshop “Sociale veiligheid op internet” wordt onder andere besproken om welke redenen jongeren sneller gevaar lopen op social media dan volwassenen. Een deel van wat tijdens deze workshop aan bod komt, wordt in dit artikel besproken.
In dit artikel zullen we kijken naar de invloed van het puberende brein op het social-media-gedrag van jongeren. Hierbij is onder andere gebruik gemaakt van de resultaten van het werk van Eveline Crone. Zij is hoogleraar op de afdeling Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie van het Instituut Psychologie aan de Universiteit Leiden.
Het onderzoek van Crone richt zich op de hersenontwikkeling met focus op cognitie en gedrag van kinderen en adolescenten. Zij schreef hierover verschillende boeken, zoals “Het puberende brein”[1] en “Het sociale brein van de puber”.
Het gedrag van een puber
Tijdens de puberteit is het brein nog volop in ontwikkeling. Daarbij verloopt de communicatie tussen hersengebieden nog niet optimaal. Dit leidt tot gedrag wat door volwassenen als onvoorspelbaar wordt ervaren, zoals een gerichtheid op korte-termijn beloningen, impulsiviteit, roekeloosheid, stiekem gedrag, stemmingswisselingen, onzekerheid, gerichtheid op acceptatie door vrienden en een verminderde gehoorzaamheid aan autoriteiten.
Om te komen tot een beter begrip van dergelijk gedrag zullen we eens nader kijken naar drie aspecten van het zich ontwikkelende brein, namelijk het lerende brein, het emotionele brein en het sociale brein.
Het lerende brein
De ontwikkeling van het brein tijdens de puberteit stelt jongeren in staat om gemakkelijk nieuwe kennis op te doen en nieuwe vaardigheden aan te leren. Denk hierbij aan ook aan cognitieve vaardigheden zoals plannen, informatieverwerking, het onderdrukken van neigingen en het zich kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving.
Het emotionele brein
Het deel van de hersenen dat emoties verwerkt is tijdens de puberteit overactief in emotioneel prikkelende situaties. Hierdoor worden emoties intenser beleefd en wisselen ze elkaar snel af.
Aangezien gevoelens een belangrijke rol spelen in het maken van keuzes, is het voor een puber veel moeilijker om weldoordachte keuzes te maken. Hierdoor is men sneller geneigd om te kiezen voor een voordeel op de korte termijn en kunnen de gevolgen voor de lange termijn zelfs compleet buiten een overweging worden gelaten.
Het sociale brein
Tijdens de puberteit worden vriendschappen en relaties intiemer. Het oordeel van vrienden wordt belangrijker dan het oordeel van ouders en andere autoriteiten. Daarbij ontstaat er een grotere behoefte om met leeftijdgenoten gedachten uit te wisselen en betrokken te zijn bij elkaars keuzes.
Het puberende brein en social media
Het lerende brein van jongeren is bij uitstek geschikt om relatief grote hoeveelheden informatie te verwerken en om zich te kunnen handhaven in een veranderende omgeving. Hoe ouder men wordt, des te lastiger wordt het gevonden om goed om te gaan met de grote hoeveelheden informatie die beschikbaar zijn op social media en met de doorlopend veranderende omgeving daarvan, terwijl deze eigenschappen van social media juist voldoen aan de behoefte van het lerende brein van pubers. Kortom, het lerende brein van pubers maakt social media tot een omgeving waar men goed mee om kan gaan.
Het emotionele brein van jongeren bemoeilijkt het om keuzes te baseren op de langere termijn. Wanneer een jongere wordt gevraagd naar de gevaren van bijvoorbeeld sexting, dan kunnen de meeste jongeren wel een aantal gevaren benoemen. Desalniettemin is kennis van deze gevaren veelal niet voldoende om een jongere ervan te weerhouden om toch zelf aan sexting te doen. De langere termijn wordt gewoonweg veel minder belangrijk geacht dan de ervaren voordelen op de korte termijn.
Het sociale brein van jongeren vergroot de behoefte om via social media met elkaar in contact te staan en om veel met elkaar te communiceren. Social media, het woord zegt het eigenlijk al, zijn juist erop gericht om sociale interacties te bevorderen, hetgeen een prettige activiteit is voor het sociale brein van jongeren. Daarnaast zijn social media bij uitstek plekken waar men elkaar kan beoordelen, bijvoorbeeld op geplaatste foto’s of gedeelde activiteiten. Het sociale brein van jongeren is daar zeer gevoelig voor.
Al met al kan worden gesteld dat zowel de opzet als het doel van social media erg aansprekend zijn voor het zich ontwikkelende brein van jongeren. Tegelijkertijd is het ook het zich nog ontwikkelende brein wat ervoor zorgt dat juist jongeren extra kwetsbaar zijn voor een aantal risico’s van social media.
Social media in het onderwijs
Wij pleiten ervoor dat scholen serieuze aandacht geven aan het gebruik van social media door jongeren. Tijdens onze workshop “Sociale veiligheid op internet” wordt het eerste dagdeel besteed aan het bekend worden met de gehele beleving van internet en social media door jongeren. In een optioneel extra dagdeel wordt geleerd hoe men met groepen jongeren in gesprek kan gaan over de gevaren van social media. Dit zal vooral voor mentoren en teamleiders van grote toegevoegde waarde zijn. Tot slot is er nog de mogelijkheid van een ander optioneel extra dagdeel waarin we de school begeleiden in het opstellen van effectief beleid met betrekking tot het gebruik van internet en social media.
Tot slot verzorgen wij ook een workshop “Sociale veiligheid op internet voor leerlingen” waarin we leerlingen zelf helpen om verstandig om te gaan met social media. Hierin passeren onderwerpen de revue zoals online privacy, cyberpesten, sexting en grooming.
Referenties
[1] Crone, E., 2008: Het puberende brein: Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie
Relevante workshops